Ima li šta lepše od iznenadnog, neplaniranog putovanja?
Turkish Airlines nas je obavestio da nam je suspendovan let iz Luksora za nekoliko dana i tako smo se, na našu veliku sreću, našli potpuno neplanirano u Istanbulu. U roku od četiri sata smo bili na tri kontinenta i sa prijatnih i sunčanih 25 stepeni se spustili na vetrovitih, ali sunčanih dvadesetak stepeni niže.
Istanbul je jedini grad na svetu koji se nalazi na dva kontinenta i isto je kao i Rim sagrađen na sedam brda. Iako nije glavni grad, sa svojih šesnaest miliona žitelja najveći je grad u Turskoj i petnaesti u svetu po broju stanovnika. Ovaj grad je mešavina istočne i zapadne istorije koja datira iz drugog milenijuma pre nove ere.
Prvo ime grada je bilo Bizantijum po Bizasu, sinu kralja Nikosa iz Megare. Legenda kaže da se Bizas savetovao sa proročicama iz apolonskog hrama u Delfima koje su mu rekle da se nastani u „zemlji slepih”. Zajedno sa megarskim kolonistima, Bizas je našao divno mesto na ušću Bosforskog moreuza u Mramorno more. Azijska strana, Halkedon, je već bila naseljena i Bizas je pomislio da je to „grad slepih” jer nisu videli koliko je evropski deo lepši i bolji. Bizas je po predanjima izgradio svoj novi grad u 7. veku pre nove ere koji i dobija ime po njemu. U 6. veku pre nove ere Persijanci su vladali gradom, u četvrtom je Aleksandar Veliki preuzeo vlast, a rimski car Septimus Severus je 193. godine nove ere osvojio grad koji je ostao pod rimskom upravom sve do 4. veka kad je Konstantin Veliki proglasio grad prestonicom celog Rimskog carstva i dao mu ime Carigrad (Konstantinopolj), a Istočno rimsko carstvo se od 5. veka naziva Vizantijsko carstvo.
Rani vizantijski carevi su svoj grad napunili blagom drevnog sveta, naročito između 4. i 6. veka i u to vreme je u gradu živelo oko pola miliona ljudi. Polovinom 6. veka, za vreme cara Justinijana I, nemiri su uništili grad koji je potom ponovo obnovljen, a posebna građevina, Aja Sofija, stoji kao spomenik zlatnog doba Vizantije. Arapi su osvojili grad u 7. i 8. veku, Varvari u 9. i 10. veku, a u 13. veku su krstaši opljačkali svo bogatstvo nakon čega Carigrad nikada nije povratio svoje nekadašnje bogatstvo niti snagu.
Osmanski Turci su osvojili Carigrad 1453. godine na čelu sa Mehmetom II i preimenovali ga u Islambol koji je postao prestonica Osmanskog carstva. Između 15. i 16. veka sultani su izgradili mnoge džamije i javne zgrade i Istanbul je tada bio veliko kulturno, političko i trgovinsko središte. Osmanska vladavina je trajala do Prvog svetskog rata kada su ga okupirale savezničke trupe, a 1923. godine je pod Ataturkom stvorena moderna republika Turska. Politička prestonica je preseljena u Ankaru, ali se Istanbul i dalje širio i ostao je glavni komercijalni i kulturni centar.
Za nekog ko dolazi iz Srbije i kome je srpska pravoslavna tradicija bitna, lično ili iz poštovanja nasleđa i tradicije, postoje dve izuzetno važne građevine u Istanbulu: Aja Sofija i Džamija Sokulu Mehmet Paša.
Aja Sofija (ili crkva božanske ili svete mudrosti) je svakako jedan od najpoznatijih i najfascinantnijih spomenika, ne samo u Istanbulu, već uopšte. Ovu crkvu je zvanično otvorio car Justinijan I, 537. godine, 1453. se pretvorila u džamiju, a 1934. u muzej. Smatra se izvorom vizantijske arhitekture i jedan je od najvećih svetskih arhitektonskih dostignuća, posebno poznato po masivnoj kupoli. Sadašnja zgrada je sagrađena na istom mestu gde su stajale dve prethodne građevine: jedna je izgrađena 360. godine i izgorela 404. godine, a druga izgrađena 405. godine, a izgorela u nemirima 532. godine, ostavljajući za sobom samo nekoliko mermernih blokova koji se i danas mogu videti u bašti Aja Sofije. Car Justinijan je odlučio da izgradi novu (sadašnju verziju) crkvu koja je morala biti veća i veličanstvenija od svojih preteča. Justinijanova građevina je po svemu premašila sve ostale zgrade, a na vrhu je izgrađena kupola, najveća ikada. Veličinu kupole je nadmašila mnogo vekova kasnije bazilika Sv. Petra u Rimu, a celokupnu veličinu Aja Sofije je nadmašila tek katedrala u Sevilji 1520. godine. Aja Sofija zadivljuje svojom ogromnom kupolom i po prečniku i po visini. Nekada je bila prekrivena sa trideset miliona zlatnih mozaičnih pločica, međutim danas je ukrašena natpisima iz Kurana. Originalna kupola je srušena tokom zemljotresa 538. godine i ponovo je sagrađena od drugačijeg, lakšeg materijala. Vremenom je bilo potrebno uraditi nekoliko pojačavanja i restauracija.
Aja Sofija je bila sedište pravoslavne patrijaršije i dom mnogim moštima i raznim dragocenostima. Sve je izgubljeno i opljačkano tokom Četvrtog krstaškog rata. Zahvaljujući osmanskom osvajanju Carigrada 1453. godine izbeglo se dalje rušenje crkve, koju su po naređenju sultana Mehmeta II, pretvorili u džamiju. Hrišćanski mozaici su premalterisani, dodati su minareti od kojih je dva uradio čuveni arhitekta Mimar Sinan. Nakon pada Osmanskog carstva Ataturk je pretvorio Aju Sofiju u muzej. Unutrašnji i spoljni mozaici se ponovo otkrivaju tokom renoviranja. Renoviranju nema kraja i večno prisutne skele ne kvare toliko celokupnu sliku i osećaj dubok poštovanja i divljenja antičkoj moći i znanju.
Druga građevina koja nas emotivno veže je džamija Sokolu Mehmet Paša, koji je kod nas poznat kao Mehmet Paša Sokolović, rođen kao Bajica Nenadić u selu Sokolović blizu gradića Rudo. Kod nas je upamćen kao graditelj (po nacrtima Mimara Sinana) između ostalih, čuvene ćuprije u Višegradu, a u Turskoj istoriji zapamćen po izuzetnim sposobnostima, iskrenosti i predanosti javnim službama kao carski komornik, glavni blagajnik, guverner, admiral, vojskovođa i vezir.
Kao ključni igrač osmanskog dvora, veliki vezir Sokolu Mehmet Paša je naručio nekoliko zgrada u Istanbulu, koje je dizajnirao pomenuti, čuveni carski arhitekta. Džamija koju je namenio kao poklon svojoj plemenitoj supruzi, Sokolu džamija, smatra se arhitektonskim remek delom i ona je deo kompleksa koji sadrži medresu i derviške tekije. Ova džamija se smatra najlepšom među manjim građevinama koje je dizajnirao veliki Sinan. Kompleks je izgrađen na strmoj padini i zbog toga postoje dva nivoa: prvi nivo je sadržavao male prodavnice, dok su u drugom nivou medrese koje i danas stoje na istom mestu. Između džamije i medrese je elegantno, središno dvorište sa ukrašenom kupolom prekrivenom mermerom. Sve građevine i dvorište su u savršenoj harmoniji. Fasada i unutrašnjost džamije sa više od devedeset prozora sa prekrasnim vitražima i keramikom, pomešanu sa svetlošću stvara besprekornu sliku i sva ta lepota ne služi samo kao umetnička slika već i kao duhovno doživljavanje koje se povezuje sa božanskim.
Na vrhu svakog brda u Istanbulu se nalazi džamija, a u celom gradu ima 3113 džamija. Među svim tim građevinama najvažnije mesto zauzima Sultan Ahmed džamija poznatija kao Plava džamija, izgrađena u periodu od 1609. i 1616. godine. Još se koristi za religiozne obrede i molitve, ima medresu i jedna je od tri džamije koja ima šest minareta. Plava džamija se nalazi na mestu nekadašnje Konstantinove palate (čak se naslanja na temelje i podrume iste), preko puta Aja Sofije. Sa svojih pet glavnih kupola, šest minareta i osam sekundarnih kupola se smatra poslednjom velikom džamijom klasičnog perioda. Arhitekta Sedafkar Mehmed Ameda, učenik čuvenog Sinana je kombinovao vizantijske, hrišćanske i tradicionalne islamske arhitektonske elemente za ovo delo grandiozne veličine i sjaja. Nadimak Plava džamija je dobila po plavim, ručno rađenim keramičkim pločicama Iznik kojih ima preko dvadeset hiljada i kojima je ukrašena unutrašnjost, a svetlost iz preko dvesta šezdeset prozora samo naglašava jaku plavu boju pločica.
Naravno, ima još mnogo istorijskih građevina u Istanbulu koje se moraju posetiti. Da bi se osetilo svo šarenilo i raznolikost ovog megapolisa treba posetiti Kapali čaršiju ili Grand Bazar. To je jedna od najvećih pokrivenih pijaca na svetu sa oko šezdeset pokrivenih ulica i preko četiri hiljade prodavnica koja datira iz 15. veka. I pored svoje veličine izuzetno je čisto i vazduh svež zbog odlično urađene ventilacije. Svaki dan pijacu poseti između 250 i 400 hiljada posetilaca. Roba za sve ukuse i džepove se može pronaći ovde, a cena zavisi od želje i sposobnosti za cenkanjem koje je nezaobilazno u kupoprodajnom procesu.
Ono što je fascinantno u Istanbulu su čistoća, otvorenost, ljubaznost i velika šarolikost raznih naroda i nacija. Hrana i piće su izvanredni i nisam još srela osobu koja je bila u Istanbulu, a nije bila oduševljena hranom.
Ne može se govoriti o Istanbulu, a da se ne pomenu mačke. Mačke su simbol Istanbula i ima ih svuda, na hiljade (neke procene kažu više od 150 hiljada) žive po parkovima, oko džamija, na ulicama. Mačke su svačije i svi paze na njih – ljudi im ostavljaju hranu i posude s vodom. Kroz istoriju su mačke imale veoma važnu ulogu, branile su grad od najezde pacova i time pomagale da se kuga što manje raširi po Istanbulu. Legenda kaže da je mačka spasla život proroku Muhamedu od zmije otrovnice i da je Muhamed kao zahvalnost dao mačkama moć da se uvek dočekaju na noge. Prve mačke su stigle u Istanbul sa trgovačkim brodovima iz Egipta, a pošto se mačke u islamu smatraju svetom životinjom, Istanbul je postao topao dom ovim četvoronošcima. Bez njih, Istanbul bi izgubio deo duše, obično govore stanovnici ovog grada, prošlosti, sadašnjosti i budućnosti.
Grad koji u sebi nosi mističnost Istoka i moderan duh Zapada, koji balansira tradicionalno i savremeno i koji neprestano raste i razvija se u svim aspektima je grad koji pripada i Evropi i Aziji i svima koji ga posete i zaljube se u njega na prvi pogled.
