Razaranje modne autonomije
Kada se govori o modi tako se često govori o „svijetu mode”, kao da je to jedna zasebna realnost, jedna linija postojanja paralelna svakodnevnom i svakidašnjem. Modna industrija unekoliko zaista počiva na specifičnim zakonima, gdje se već na nivou dizajna uporno pokušava stvoriti iluzija kontinuiteta, pravilnih smijena, logičnosti, čak i onda kada moda preispituje sopstvenu istoriju. Čini se kao da sve što nastaje u modi u okviru nje i ostaje, gotovo do poricanja njenog osnovnog cilja – nosivosti odjeće.
Devedesetih godina u modi javlja se dekonstruktivizam, odnosno više sličnih pravaca koji narušavaju ključne odnose uspostavljene unutar industrije. Iako raznorodni, cilj ovih pokreta je u temelju isti – oni žele da preispitaju granice mode kao institucije, te da ih pomjere. Ako je Margielin napor bio usmjeren ka tome da pokaže da se ne mora zaista proizvesti nešto novo da bi moda uopšte postojala, Hussein Chalayan je bio onaj koji je sve zbunio pokazavši da moda uopšte ne mora da bude moda da bi bila moda.
To je zapravo značilo da je on brisao postavljenu granicu između „modnog svijeta” i realnog svijeta” i to na barem dva nivoa: prvo, stvarajući kolekcije koje direktno odražavaju ili kritikuju realnost, i to nimalo lijepu realnost; drugo, uspostavljajući odnos između „običnih” predmeta i modnih komada tako da su oni uzajamno zamjenljivi, čime se zapravo mijenja njihovo značenje. To je tipično dekonstruktivističko stanovište i nije ni čudo što Chalayana obično nazivaju „dizajner-filozof”.
U svojoj kolekciji za jesen/zimu 2000. godine on tu specifičnu modnu izolaciju razbija na oba navedena nivoa. Onda kada je za tumačenje revije potrebno više od „modnog” vida i sluha postaje jasno da se tu izlazi iz komfornog polja mode koja počiva na pitanju stilova i gdje je uvijek bitnije kako nego zašto. Njegov rad za ovu sezonu je van tih okvira: ne postoji način da se u terminima mode objasni to što se umjesto klasične piste tu nalazi neka vrsta bijele pozornice koju je dizajner osmislio, što su tu stolovi i stolice, televizor i vaze, tj. što taj prostor liči na neku dnevnu sobu. Međutim, neko bi i dalje mogao pomisliti – to je sve dio spektakla, ništa posebno.
Ali kako terminima modnog spektakla objasniti početak revije: pet ljudi različitog uzrasta koji (odmah se zapaža) čine porodicu sjedi na svojim stolicama i gleda u prazno. Oni ubrzo ustaju, mirno, žena namješta nekakvu kecelju od materijala koji joj je ležao na rukama, odaje utisak kao da čini neki magični trik i oni odlaze. Posmatrač ostaje zbunjen jer je sada već sasvim jasno da postoji nekakva „priča”, nekakav problem u pozadini revije, i da se sasvim jasno ono dobro čuvano čisto-modno probilo, narušilo. To nipošto ne znači zanemarenje odjeće – upravo je ona u konkretnom slučaju povezala ovih pet raznih ljudi u cjelinu zvanu porodica, dakle upravo je ona ukazala na postojanje veze. Čuje se etno-muzika, za modni svijet jeziva i teška, i izlaze manekenke, dosta statične, u pažljivo ukrojenoj uglavnom tamnoj odjeći, sa ponekim provejavanjem plave. Čini se da se komfor vratio, ali treba se zagledati u detalje, pokrete – nešto je tu van samog prikazivanja i to je sasvim jasno u trenutku kada prva djevojka skida navlaku sa stolice i počinje da je oblači, a zatim je slijede i druge. Taj čin je na granici modno realnog. Radikalan rez, drugi objekat, potpuna promjena značenja – ali kada se navlaka obuče ona je tada već haljina. Chalayan tu demonstrira upravo ono u šta su filozofi na tragu dekonstruktivizma vjerovali, a to je da riječ svoje značenje dobija tek upotrebom. Sto će biti odijevni predmet ako mu ja dam takvu upotrebu, kao da kaže Chalayan, a u narednim trenucima upravo to i čini. Poslednja djevojka prilazi drvenom stolu, zakoračuje u njega, i, rasklapajući ga poput harmonike u jednom potezu navlači kao suknju.
Kako sve ovo shvatiti, sada i van samog metoda koji dizajner primjenjuje? Ispostavilo se da je tek nizom intervjua to bilo moguće. Dizajner je, kako navodi, razmišljajući o izbjeglicama nakon sukoba na Kosovu, želio da stvori predmete koje nose oni koji odlaze. Ovdje je nošenje postalo doslovno, na tijelu, jer je „najpraktičnije” i najbliskije. Kako spakovati dom u jedan kofer?
Otuda onaj potez žene s početka revije, taj imperativ transformacije u nemogućim uslovima, prilagođavanje uslovima. Chalayan se bavi pitanjem koje je od svijeta mode daleko miljama, ali ga postavlja na toliko ličnom nivou i bez ikakve licemjerne namjere da na bilo šta ukaže, dakle bez ikakvog površnog aktivizma. Njega zanima samo ono ljudsko, specifična situacija, odnos objekata i ljudi, odlazak.
Lako je uvidjeti da je trenutak u kom djevojka doslovno oblači sto jedan je od najuzbudljivijih trenutaka u istoriji modne revije, te da je izazvao šok i oduševljenje, ali bi se dalo posebno razmatrati zašto je to tako. Jer iako je Chalayan taj efekat izazvao upravo sredstvima dekonstrukcije, dakle pomijeranjem, nelogičnošću, začudnošću, postoji čitava jedna poetična linija koja se kroz rad provlači. Manje je vjerovatno da je neko zapanjen pomislio „sto je postao suknja, kako je to čudno” a mnogo je vjerovatnije da je sam čin, poetičan i dramatičan (a uvijek je dramatičan blizak susret objekata i ljudi), u tom okruženju i uz muziku, bio taj koji je izazvao ovacije. Ta je stvaralačka linija dosta bliža modi nego dekonstruktivizam, a istorijski se pokazalo da nikada nije napuštana, dok je dekonstruktivizam iščezao. Imajući to u vidu, može se zaključiti da „svijet mode” kao takav opstaje čak i nakon što se poljulja iznutra. Sasvim je drugo pitanje na čiju je to korist ili štetu…
