Spavaonica Beograda, sivi blokovi, prestonički biznis centar – Novi Beograd je tokom decenija dobijao različite „nadimke“. Kao jedna od najvećih prestoničkih opština, godinama se razvijao i od nekadašnje „baruštine“ postao moderan urbani deo grada.
Na Novom Beogradu danas nalaze se široki bulevari i visoki soliteri, škole, značajne institucije i sve ono što je savremenom čoveku potrebno za život. Upravo zato ovde su beogradske nekretnine na ceni – posebnim prestižom se smatra kupovina stana u novobeogradskoj opštini.
Kako je zapravo zaživela ideja o „socijalističkom“ gradu, a Stari Beograd dobio svoju „novu“ varijantu s druge strane Save i Dunava? Pročitajte.
Izgradnja Novog Beograda – vredne ruke omladinskih brigada
Prvi plan izgradnje Novog Beograda uradio je Đorđe Kovaljevski daleke 1923. godine. Međutim, Novi Beograd kakav danas poznajemo nastao je prema idejnim projektima jednog od najeminentnijih arhitekata modernizma posle Drugog svetskog rata, Nikole Dobrovića. Naime, Dobrović je kreirao urbanistički plan u kom dominiraju dva objekta – državni i partijski. Više je nego očigledno, tadašnja vlast je želela da izgradi administrativni centar novoosnovane države.
Simbolično, izgradnja „novog socijalističkog grada“, na praznom prostoru trebalo je da predstavlja „raskid“ sa buržujskom prošlošću i početak novog poretka u društvu.
U istoriji Novog Beograda svakako je jedan od najznačajnijih datuma 11. april 1948. godine kada je počela njegova zvanična izgradnja. Međutim, godinu dana pre nego što su graditelji nove Jugoslavije otvorili čak devet gradilišta i započeli zidanje zgrade SIV-a, Studentskog grada, hotela Jugoslavija i Paviljona, oko 1.500 brigadira radilo je na pripremanju terena. Pored utvrđivanja obale Dunava i prevoženja kamena, najzanačajniji su bili radovi na izgradnji puta Beograd – Zemun.
Proleće ’48. bilo je u znaku izgradnje kapitalnih zdanja novog grada „po meri socijalističkog čoveka“, među kojima su najveća bili Palata Federacije i hotel na Dunavu. Nakon osamnaest meseci, na Dan Republike svečano je otvoren prvi izgrađen objekat – zgrada Radničkog univerziteta (današnja Politehnička akademija). Radničke brigade su gradile dve godine – a broj omladinaca u redovima omladinskih brigada bio je petocifren. Zbog ekonomske krize izgradnja ove savremene urbane celine privremeno je zaustavljena 1950. godine.
Spavaonica u izgradnji – decenije podizanja jednog grada
Pedesete godine prošlog veka prošle su u simboličnim radovima. Nakon “proleterskog entuzijazma”, do 1960. godine nije bilo većih projekata – završeni su Palata Federacije, Paviljoni, Studentski grad i KBC Bežanijska kosa. Međutim, već 1960. godine izgradnjom blokova 1, 2, 3 i 4, odnosno kraja oko Fontane, počinje masovna izgradnja grada. Usledilo je zidanje blokova 21, 28 i 29, zatim tzv. “Naselja sunca” blokovi 45 i 70. U istoj deceniji otvara se novi aerodrom u Surčinu, počinje izmeštanje stare železničke pruge, pa Novi Beograd postaje mnogo više od “spavaonice u izgradnji”.
Progresu i graditeljstvu doprinosi podrška gradonačelnika prestonice Branka Pešića, a nesumnjivo je da novi pravac i razvoj grada umnogome određuje činjenica da su za izgradnju u ovoj fazi bila zadužena građevinska preduzeća a ne omladinci.
Novi Beograd – Le Korbizjeov „Ozareni grad“
“Arhitektura je maestralna, precizna i veličanstvena igra prostornih celina objedinjenih svetlošću”. – Le Korbizje
Savremeni proučavaoci i eksperti iz oblasti arhitekture smatraju da je Novi Beograd rezultat revolucionarnih i socijalnih promena u državi i da kao takav predstavlja reprezentativan primer Le Korbizjeovog “Ozarenog grada”. Naime, francusko-švajcarski arhitekta Le Korbizje je imao ideju o kući kao “mašini za stanovanje” i prema tome osmislio koncept ozarenog grada. Glavni principi ovog tipa grada su: stanovanje, rad, rekreacija i saobraćaj.
Zamišljeno je da stambene zgrade i poslovni objekti budu u parkovskom okruženju i zelenilu, tako da pružaju priliku za negovanje duha i tela, normalno stanovanje i rad. Široki bulevari, betonski neboderi i veliki parkovi potvrđuju da su Le Korbizjeovi osnovni postulati u izgradnji Novog Beograda ispoštovani.
Pravi primer su blokovi 45 i 70, koji su izgrađeni prema projektu Velimira Grdelja, Ivana Tepeša, Milutina Glavičkog i Jovana Miškovića. Soliteri i saobraćajnice u “Naseljima sunca” su organizovane oko centara mesnih zajednica – tako da zgrade imaju što veću spratnost (a da zauzimaju što manje površine), dok je parter osmišljen kao javni prostor sa različitim sadržajima i zelenilom. Sličan princip gradnje uočljiv je i u ostalim blokovima koji su izgrađeni do osamdesetih.
Brutalistička arhitektura – novobeogradsko ogledalo
Le Korbizjeov „Ozareni grad“ smatra se inspiracijom čitavog jednog pokreta u arhitekturi, a to je prepoznatljiv i impresivan brutalizam. Premda svoje korene brutalistička arhitektura vuče iz 19. veka, smatra se da je tek sa izgradnjom Ozarenog grada u Marseju „uhvatila maha“. Zbog svoje popularnosti u Sovjetskom savezu, neretko se (i pogrešno) naziva socijalističkim stilom. Međutim, osim u SSSR-u tipični primeri brutalističke gradnje posle Drugog svetskog rata mogli su se naći širom Evrope, ali i u Japanu, Izraelu i SAD-u.
Može se reći da je Novi Beograd ogledalo brutalističke arhitekture i jedan od reprezentativnih primera i dokaza da je ovaj pravac „cvetao“ u bivšoj Jugoslaviji. Brutalizam u graditeljstvu u SFRJ od 1948. godine do 1980. godine, na izvestan način svedoči o jednoj državi, sistemu i jednostavno jednom vremenu. Masovna gradnja koja je imala akcenat na praktičnosti za rezultat je dala betonske zgrade futurističke estetike koje i dalje fasciniraju svojom „sirovom lepotom“. Prepoznatljivi su sivi blokovi, neboderi od betona, neobične i impresivne zgrade SIV-a i hotela „Jugoslavija“, kao i monumentalna Zapadna kapija Beograda – zgrada Geneksa.
Novi Beograd – danas
Poslednje decenije 20. veka donele su drugačiju percepciju Novog Beograda. Umesto najveće spavaonice u zemlji, postaje društveni i poslovni prestonički centar. Pored dominantnih stambenih kompleksa u zgradama Novog Beograda aktiviraju se različiti biznis i tržni centri. Uz Sava Centar, Merkator i Energoprojekt koji su se razvijali tokom šezdesetih i sedamdesetih godina, svoje mesto u ovom delu grada pronalaze i brojne domaće i inostrane kompanije. Novi Beograd postaje središte poslovnih sastanaka i komercijalnih događaja.
Koncepti gradnje su pritom daleko odmakli od principa podizanja „socijalističkog okruženja“ u kome je fokus na javnom dobru, velikim zelenim površinama i zajedništvu. Neki od novih novobeogradskih blokova pravi su primeri savremene arhitekture – javne površine su svedene na zakonski minimum od 30%, a svaka zgrada po pravilu ima lokale u prizemlju. Korporativni objekti, tržni centri i inovativne tehnologije gradnje neki su od glavnih razloga koji privlače ljude u ovaj deo grada.
Neki od savremenih proučavalaca i stručnjaka iz oblasti arhitekture imaju mišljenje da je Novi Beograd oduvek bio pogodno tlo za „eksperimente u graditeljstvu“. Podignut iz ideje o zajedništvu, novom društvenom poretku sa estetikom „utopije od betona“, ovaj deo grada neosporno svedoči o duhu jednog vremena i daje nagoveštaje svih onih mogućnosti koje će moderna arhitektura tek doneti.
