U jeku Prvog svetskog rata dok su se na frontovima borile vojske tadašnjih velikih sila, a velika Amerika još uvek vagala da li da uđe u sukob ili ne, rodila se Džejn Bucner, kasnije udata Džejkobs. Književnica, novinarka i politička aktivistkinja samo su neka od zvanja po kojima se pamti ova Amerikanka.
Od sekretarice do pisca
Odrasta u Skrantonu, u državi Pensilvanija, u jevrejskoj porodici. Prva radna iskustva kao novinar stiče volontirajući u lokalnom časopisu. Ubrzo Sjedinjene Američke Države pogađa velika recesija, pa se Džejn seli u Veliku jabuku, gde započinje novu, borbenu, radnu etapu. Iako u to vreme već izlaze novine sa oglasima za posao, Džejn se odlučuje za drugačiju metodu traženja posla. Svakog dana bi se vozila metroom i izlazila na nekoj drugoj stanici tražeći posao u tom kvartu. Tako se oprobala i u ulozi daktilografkinje. To je bilo veoma cenjeno i traženo zanimanje u to vreme. Počela je da se interesuje za radničke kvartove, njihovu strukturu, način funkcionisanja i sve više je intrigira kako narod uspeva da živi u tim naseljima, skrajnutim na marginama megapolisa. Ova tematika postaje fokus njenog pisanja što joj ujedno pruža mogućnost da vidi i širu sliku, a da istovremeno stekne percepciju kako grad funkcioniše kao celina. Pitanje grada, urbanog planiranja i gradska infrastruktura postaju vodeća interesovanja u njenom životu.
Gradovi su nekada imali ulogu dvogleda, kroz koji se posmatralo okruženje. Napretkom tehnologije, ta uloga postaje sve irelevantnija i nestaje iz vidokruga društvenih nauka, gde je imao centralno mesto izučavanja.
Urbanistička obnova stupa na scenu
Džejn ubrzo postaje deo radnog kolektiva Centra za ratno izveštavanje, gde upoznaje svog budućeg supruga Roberta Džejkobsa. Početkom pedesetih godina postaje glavni urednik Arhitektonskog foruma što joj pruža mogućnost da dublje istražuje o urbanizmu. To su bile godine kada američke arhitekte dele stav da je novi urbanistički dizajn pravo rešenje koje će pomoći da se umanji postojeća stopa siromaštva i reše gorući socijalni problemi. To su bili počeci oblakodera koji danas dominiraju panoramom velikih gradova. Visoke kule postepeno zamenjuju tadašnje postojeće blokove u naseljima, a sam proces ostaje upamćen kao urbana obnova.
S obzirom na to da je svoje školske dane provodila lutajući ulicama jednog takvog naselja koje postaje endemični oblik, Džejn počinje da javno kritikuje novi oblika urbanističkog planiranja. Pokreće seriju kritika usmerenih ka novim, urbanističkim projektima, zastupajući tezu da nisu bezbedni za grad i da urušavaju samu suštinu grada kao jedne organizovane celine.
Borba protiv posleratnog urbanizma
Ona se ne zaustavlja samo na pisanju već kreće da se aktivno angažuje u borbi za svoje stavove pa tako održava govor na čuvenom Harvardu. Ubrzo izlazi njena knjiga Smrt i život velikih, američkih gradova, koja je bila otvorena i javnu kritiku vladajućeg mišljenja. Borila se protiv izgradnje auto-puta koji je trebalo da prolazi kroz njujorške četvrti Soho i Mala Italija. Njen glavni protivnik u ovoj borbi bio je istaknuti urbanista Robert Mozes koga su često nazivali despostskim planerom. Sa ciljem da proširi Petu aveniju, Mozes započinje izgradnju velike železnice koja bi prolazila kroz Grin Vilidž (naselje u kome je Džejkobsova živela) i druge delove Menhetna. Džejn revoltirano ustaje protiv ovog projekta i staje na čelo kolone istomišljenika kako bi zaustavila realizaciju ovog plana.
izvor: Getty Images
Upornost i odlučnost koju pokazuje tih nedelja na njujorškim ulicama rezultirale su pobedom, jer je tadašnji gradonačelnik Velike jabuke suspendovao dalji nastavak izgradnje planirane Mozesove železnice. Bila je to njena prva „politička pobeda“ i pobeda lokalne zajednice.
Borba se nastavlja
Usledile su čuvene antiratne demonstracije kada se budi čitava jedna generacija koja se bori za slobodu i protiv Vijetnamskog rata. Porodica Džejkobs napušta američko tle i seli se malo severnije, u susednu Kanadu. Grad Toronto postaje njihov novi dom koji Džejn neće napustiti sve do kraja života. Jedan od razloga njihove selidbe jeste i činjenica da su želeli da izbegnu regrutaciju sina koji je pripadao generaciji mladića koje su vlasti slale u Vijetnamski rat.
Aktivistkinja do srži, ne prestaje borbu protiv urušavanja gradova ni na kanadskom tlu, pa tako da postaje deo lokalne grupe, koja se borila protiv izgradnje železnice koja bi prolazila kroz jednu četvrt Toronta. U Torontu i njegovom urbanističkom planu pronalazi potvrdu za sve teze za koje se borila. Njeni potonji radovi bave se uglavnom političkim, ekonomskim i socijalnim problemima sa kojima se suočava Kanada. Jedna od njenih kontroverznijih knjiga koje je objavila bila je knjiga posvećena podršci separatizma Kvebeka, koji je ostao problem ove velike države i tačka previranja i u savremenoj kanadskoj politici. U tom konzektu je zanimljiv njen pristup ovom problemu koji nije imao u fokusu kulturološku stranu, već na problem gleda isključivo kao na lokalni problem.
Inspiracija novim generacijama
U svom radu interesovala se za makroekonomske probleme, smatrajući da je jedan od konstantnih problema i sučeljavanje organskog razvoja grada i onog nametnutog od strane političkih struktura, čiji je primarni plan urušavanje gradskih sredina zarad višeg profita koji će primarno biti u rukama nekolicine, a na uštrb običnog naroda. Poslednja knjiga koju je Džejkobsova napisala nosi naziv Mračno doba, u kojoj se osvrće na urušavanje tradicionalnih stubova jednog društva, sa posebnim akcentom na porodične vrednosti i komšiluk, odnosno nedostatak blizine među susedima koji dodatno razdvaja ovaj, već otuđeni svet.
Iako nije završila studije urbanizma, što su brojni kritičari njenog rada uzimali kao vodeći argument u svojim kritikama, Džejn je svojim radom i zalaganjem inspirisala potonje generacije urbanista. Ona otvara pitanja koja nisu samo pitanja američke kulture i nacije, već pitanja koja pogađaju svaku državu na ovoj planeti, na ovaj ili onaj način, svaku četvrt i svaku regiju. U tome je veličina ove žene. Njen rad i borba i danas inspirišu savremene umetnike, pa je tako nastao film Građanka Džejn: Borba za Njujork koji ima za cilj da pokaže za šta se sve zalagala ova hrabra gospođa i zbog čega ona zasluženo nosi titulu doajenke urbanog aktivizma. U prilog tome koliko je bila cenjena u društvu govori i podatak da ju je nekadašnja prva dama Amerike, Eleonora Ruzvelt javno podržavala u radu.
Džejn je ljudskošću i zdravorazumskim idejama učila svet kako gradove treba tretirati i na koji način ih treba poštovati i čuvati. Gradovi su poput porodica, oni imaju svoje članove, koji su povezani i funkcionišu na svoj način, čineći jedno jezgro. Svaki grad je porodica za sebe, koja na trenutak liči na druge, ali kada joj se skinu te prividne maske, ostaje unikatna priča, koja verno čuva priče svojih sugrađana, njihove navike i probleme. Na kraju krajeva, ljudi su ti koji daju život gradovima. Ako im uklonimo njihove poznate ulice i parkove, gubimo ih, a posledično gubimo i gradove.
Čuvajte svoje gradove, ne rušite stare zgrade, već u njima tražite nove ideje, poruka je koju vam nedvosmisleno šalje Džejn Džejkobs!
