Karen Hornaj: Začetnica feminističke psihologije

Velika je verovatnoća da, ukoliko se ne bavite psihologijom, nikada niste čuli za Karen Hornaj. Međutim, u svakodnevnom govoru svesno i jasno pravite razliku između rodnih i polnih uloga. Takođe, sigurno ste nekada razmišljali o tome kako se način odgajanja dece muškog i ženskog pola razlikuje, i primećujete posledice takve prakse. Tome možete zahvaliti baš njoj, koja se zalagala za pravljenje takve distinkcije naglašavajući da su razlike uslovljene kulturološkim, a ne biološkim činiocima kako se smatralo nekada. Njoj možemo zahvaliti i na postojanju feminističke psihologije, koja je decenijama od svog nastanka pomagala ženama da zauzmu ravnopravan stav i tako ostvare svoje pune potencijale.

Karen Hornaj je rođena 1885. godine u Hamburgu, u Nemačkoj. Odrasla je uz religioznog, strogog oca i dobro obrazovanu liberalniju majku. Često je od oca trpela kritike na račun njenog izgleda ali i intelekta, što je dovelo do toga da sa samo 9 godina odluči da – ako ne može da bude lepa da će biti pametna. Tada se i prvi put izborila sa depresijom. Sa 13 godina odlučila je da će biti doktorka, što je bio prilično ambiciozan cilj za ženu koja živi krajem 19. veka. Bez podrške roditelja, kasnije i upisuje medicinu, kao jedna od prvih žena na Nemačkom univerzitetu. Sa psihoanalizom se susrela prvo iz ugla klijenta. Nakon što joj je majka umrla odlazila je kod jednog od najpoznatijih psihoanalitičara tog perioda – Karla Abrahama. Kasnije je i sama postala psihoanalitičarka, a Karl joj je bio mentor. Iako u početku ortodoksna psihoanalitičarka, njene uloge majke, žene i doktorke inspirisale su je da se bavi istraživanjem ženskog seksualnog razvoja, kastracionim strahom i onime što je Frojd nazivao „zavist za penisom”.

Frojd je smatrao kako su, kada otkriju razliku između njih i dečaka, devojčice neminovno zavidne s obzirom na to da primećuju da kod njih penis nedostaje. Ističući to, tumačio je ostale razlike koje se mogu primetiti između polova. Protivno njemu, Hornajeva je uvela pojam ,,zavist za matericom”, tvrdeći da je primetila u dugogodišnjem radu (kao analitičarka) sa muškom populacijom kod njih zavist, jer nisu u stanju da rađaju decu.

Naglašavala je da su razlike između muškaraca i žena kulturološki uslovljene. Razlog je upadljivo drugačiji način odgajanja muške i ženske dece, kako u odnosu prema njima tako i u anticipiranom opsegu interesovanja koji odgovara jednom ili drugom polu. Zahvaljujući njoj, ova obeležja danas nazivamo rodnim, a ne polnim ulogama. Takođe, smatrala je da oba pola imaju pojednaku potrebu za postignućem, međutim već pomenuti različiti tretmani i kulturne prilike dovode do razlika u načinu zadovoljavanja istih. Stoga se muškarci ohrabruju za visoko postignuće na poslovnom planu, a žene za posvećivanje odgajanju dece. Ona takođe, u sklopu potrebe za postignućem, govori i o strahu od istog koji se javlja kod žena. Specifično, o postignuću koje je van opsega očekivanih aktivnosti za jednu ženu – dakle, visokom postignuću na poslovnom planu.

Upravo su ovo neke od tema koje su je podstakle da razvije svoje ideje o feminističkoj psihoterapiji. Ideja takve terapije je osnaživanje žena da preispitaju osnovne pretpostavke koje su usvojile u detinjstvu, a koje su često maskulinocentrične (centrirane na mušku populaciju, to jest njima prilagođene), heteroseksističke (usmerene na heteroseksualno orijentisanu populaciju) po svojoj prirodi, te kao takve utiču kasnije na njihovo viđenje sebe i s tim povezano nesvesno sputavanje i ograničavanje. Iako se sama nikada nije izjašnjavala kao feministkinja, imala je ključni doprinos kako u psihoanalitičkim shvatanjima žena i razvoja, tako i u prihvatanju vrednosti feminizma kao neophodnih za razvoj modernog društva.

Share