GRAD MOSTOVA – ZRENJANIN

Na 75 km od naše prestonice nalazi se Zrenjanin, grad koji spaja prošlost i sadašnjost, grad u kome se na svakom koraku čuje više jezika – srpski, mađarski, rumunski, slovački. Ovde žive predstavnici 20 nacionalnih manjina, svedoci veoma bogate multijezičke i multikulturne sredine ovog banatskog grada.

ISTORIJA

Zrenjanin je osnovan u središnjem delu Banata, na Begeju. Ne može se pouzdano reći kada je nastao, ali najstariji pisani izvori o Bečkereku potiču iz XIV veka. Dokaz za to je diploma budimskog kaptola od 10. jula 1326. godine. U tom periodu, Bečkerek je bio osrednje selo. Bio je pod Ugarima i srpskim despotima, Stefanom Lazarevićem i Đurađem Brankovićem, od osnivanja do sredine XVI veka. Mehmed – paša Sokolović osvojio je 1551. godine bečkerečku tvrđavu, koja je sagrađena četvrt veka ranije. Tvrđava je bila pod vlašću Turaka sve do njenog rušenja 1701. godine. Austrijska vojska je proterala Turke 1716. godine iz Bečkereka. Po osvajanju, Austrija započinje kolonizaciju ovih krajeva. Naseljavala je Srbe iz Potisja, Mađare i Nemce, a zatim i Francuze, Italijane i Špance. Grad je kroz svoju istoriju menjao više puta ime – Bečkerek, Veliki Bečkerek, Nađ Bečkerek ili Gros Bečkerek, kako su ga nazivali Srbi, Mađari ili Nemci na svojim jezicima.

Svoj privredni uspon, Veliki Bečkerek je započeo sredinom XVIII veka. Prva osnovna škola započela je sa radom 1722. godine, dok je prva pivara otvorena 1745. godine. Grad je postao trgovište i dobio Magistrat 1769. godine. Tada je počela da radi prva bolnica. Godine 1784. otvorena je prva apoteka. U Velikom Bečkereku je 1795. godine otvorena latinoslovenska škola, prva gimnazija 1839. godine, dok je prva banka započela svoj rad 1844. godine.

Grad je svoju prvu štampariju dobio 1847. godine, prve lokalne novine su štampane 1851. godine. Do 1918. godine Veliki Bečkerek je bio pod austrijskom i austrougarskom vlašću, kada je srpska vojska došla u grad na čelu sa Dragutinom J. Ristićem. Na sednici Gradskog veća Velikog Bečkereka koja je održana u septembru 1934. godine, narodni poslanik i većnik, dr Toša Rajić dao je predlog da grad promeni ime u Petrovgrad, po Kralju Petru I Oslobodiocu. Od februara naredne godine, grad nosi ime Petrovgrad.

Ovo ime je u oktobru 1946. godine dobilo današnji naziv po narodnom heroju, Žarku Zrenjaninu – Uči. Prema popisu stanovnika iz 2011. godine, u Zrenjaninu je živelo 75.743 žitelja koji su pripadnici 25 naroda i nacionalnih manjina.

TURISTIČKE ATRAKCIJE

Gradska kuća – Na mestu stare županijske zgrade koja je 1807. godine izgorela u požaru, sagrađena je nova u periodu od 1816. do 1820. godine po nacrtima inženjera Josifa Fišera, u baroknom stilu. U to vreme, zgrada je bila bez današnjih kubeta, sa balkonom na stubovima. Svaki stub je bio od jednog komada mermera. Danas se ovi stubovi nalaze u Vršačkoj Eparhiji. Nakon 70 godina, srednji deo zgrade je adaptiran, dok je levo krilo dograđeno u stilu neobaroka po nacrtima budimskog arhitekte, Đule Partoša i Ede Lehnera. Krov je sačinjen od emajliranog crepa, bakrom su obložena tri tornja, dok je stepenište obloženo mermerom.

Već tada je parket postavljen u sobama, zgrada je dobila centralno grejanje, električno osvetljenje i vodovod. Do tada su te instalacije u gradu bile nepoznate. Zbog požara koji se desio 1902. godine, toranj se ruši i propada u veliku salu. Zgrada je obnovljena, postavljeni su časovnici i prozori – vitraži na kojima su grbovi grofova i barona. Najimpresivniji i najveći vitraži su nad glavnim stepeništem Gradske kuće. Oni simbolično predstavljaju Mudrost, Pravdu i Moć.

 

Jedinstveni „Pantelićev sat“ iz 1902. godine nalazi se u holu na spratu, pred ulazom u Svečanu salu. Njegov mehanizam istovremeno pokreće četiri međusobno udaljena brojčanika. Ovaj sat je pokazivao identično vreme u svečanoj sali, balkonu koji se vidi sa gradskog trga, fasadi okrenutoj ka bašti i u holu, na satnom mehanizmu.

 

U zgradi su od njenog nastanka bila smeštena najbitnija nadleštva državne uprave u Banatu, poput Županije, okružnog inspektorata, srpskog načelstva, dok je od 1950. godine Opštinska skupština sa svojim organima uprave. Ispred Gradske kuće se nalazi stablo Tise koje datira od 1890. godine. Zanimljiv je podatak da se Tisa kod Srba koristi protiv uroka, zlih duhova, veštica, dok ukućanima donosi zdravlje i dugovečnost.

Ulica Kralja Aleksandra I Karađorđevića je glavna ulica. U njoj su građevine koje datiraju iz druge polovine XIX veka i sa početka XX veka. Zgrade su izgrađene u duhu secesije ili istoricizma, sa elementima neobaroka. Ulica je projektovana tako da se svaka kuća vidi sa trga do kraja ulice. Ona je zasebna celina očuvanog gradskog jezgra i predstavlja zaštićeni spomenik kulture. Najznačajniji je stambeno – trgovački i poslovni deo Zrenjanina. Kuće u ovoj ulici imaju interesantnu prošlost, a ljudi koji su tu živeli, uticali su na razvoj grada u različitim oblastima života i rada. Investitori robne kuće nameštaja „Bence i sin“ bili su Bence Antal i Mikša, vlasnici fabrike nameštaja „Bence i sin” u Velikom Bečkereku. Sagrađena je 1909. godine. Izgrađena je u duhu secesije sa elementima neobaroka.

Zgrada Prve hrvatske štedionice čija je fasadna dekoracija u stilu secesije, predstavlja jednu od prvih zgrada u Velikom Bečkereku. Prvobitno je bila zgrada Torontalske banke, koju je 1926. godine kupila Prva hrvatska štedionica. Požar je zahvatio zgradu 2003. godine, kada je izgoreo celokupan krov zgrade, dok je fasada bila dosta oštećena, zbog čega je Pokrajinski zavod za zaštitu spomenika kulture izradio projekat obnove kulturnog dobra, posle čega je započeta kompletna restauracija zgrade.

Kuća kamenoresca Tunera Teodosija sagrađena je 1900. godine po planovima Ištvana Barta. Dobila je naziv „Šeherezada“ zbog neobičnog mavarskog stila. Njen prvi vlasnik bio je zlatar Karl Helmbold, dok je Teodosije Tuner postao njen vlasnik 1924. godine.

Palata srpske Štedionice sagrađena je 1899. godine. Ova građevina u sebi nosi stilske karakteristike tipične za pozni istoricizam. Iznad prozora sprata, skulptorski ukras je pojačan glavama devojke i mladića, mitoloških simbola, koji se smenjuju naizmenično.

Palata Janoša Panjia, građevinskog preduzimača i suvlasnika jedne od najsavremenijih ciglana u Velikom Bečkereku, započeo je izgradnju ove palate oko 1920. godine. Zgrada stilski predstavlja postsecesijsku građevinu.

Kuća Živka Vukova sagrađena je krajem XVIII veka. Ovo je najstarija sačuvana kuća u jezgru Zrenjanina i jedna od retkih koja je ostala posle požara koji se dogodio 1807. godine. Nije poznato ko ju je i kada sagradio. Prvi dokumenti o vlasnicima kuće, trgovačkoj porodici Vukov, dolaze iz sedamdesetih godina XIX veka.

Kompleks Dunđerski – u periodu od 1905. do 1910. godine na desnoj obali Begeja, u blizini „Ajfelovog“ mosta, sagrađena je palata Lazara Dunđerskog, jednog od najbogatijih vojvođanskih industrijalaca i veleposednika tog doba. Palata je izgrađena u stilu secesije. Predstavljala je deo kompleksa Bečkerečke pivare, na koju se nadovezuje, koja je takođe bila vlasništvo porodice Dunđerski. Sagrađena je kao stambeno – poslovni objekat.

Narodni muzej Zrenjanin je kao Muzej Torontalske županije osnovan 1906. godine. U zgradi bivše Finansijske palate, na Trgu Slobode, nalazi se od 1966. godine. Pripada kategoriji muzejskih ustanova kompleksnog tipa zavičajnog karaktera. Obuhvata pet odeljenja: prirodnjačko, arheološko, istorijsko, umetničko i etnološko.

Poseduje više od 33.000 muzejskih predmeta. Neke od najznačajnijih zbirki su: zbirka hladnog i vatrenog oružja, zbirka kapa zlatara, likovna zbirka sa značajnim fondom slika iz XVIII i XIX veka, zbirka nakita iz praistorije i srednjeg veka, zbirka ptica.

Od 2005. godine raspolaže sa tri izložbena prostora gde se održavaju tematske izložbe. Za najbolji muzej u Srbiji u 2006. godini proglašen je zbog velikog broja posetilaca, preko 85.000, 34 organizovane tematske izložbe i renovirane stalne postavke.

VERSKI OBJEKTI

Hram Uspenja Presvete Bogorodice predstavlja jednu od najstarijih, u potpunosti očuvanih građevina u gradu. Sagrađen je 1746. godine. To je bila jedina crkva u Temišvarskoj eparhiji pokrivena crepom. Crkva je jednobrodna građevina sa polukružnom apsidom na istoku i zvonikom na zapadnoj strani. Ikonostas je delo bečkerečkog slikara, Georgija Popovića. Na ikonama su scene iz Starog i Novog zaveta. Pretpostavka je da je Popović uradio i sedam celivajućih ikona uljanom tehnikom na drvenoj podlozi. Ove ikone su od 1951. godine pod zaštitom Zakona o spomenicima kulture. Zidnu dekoraciju crkve je uradio akademski slikar, Aleksandar Sekulić, 1924. godine.

Rimokatolička crkva posvećena je Svetom Ivanu Nepomuku, zaštitniku svih mostova i reka. Građena je u periodu od 1864. do 1868. godine. Sagrađena je po meri grada i njegovih stanovnika; odjek zvona katedrale je dolazio tačno do obođenih delova Bečkereka. U katedrali su orgulje iz 1905. godine.

Hram Vavedenja Presvete Bogorodice sagrađen je 1777. godine. Na mestu crkve se nalazio manastir početkom XVIII veka. Pre 1777. godine započinje priča o Vavedenjskom hramu. Ostatak prošlosti je kapela Svetog Rafaila. Još za života, monah Rafailo proglašen je svecem i isceliteljem. Posle njegove smrti, iz starog bresta u porti crkve, potekla je lekovita voda koja je lečila trahom i druga očna oboljenja. Ovaj, skoro pet vekova star i Zakonom o zaštiti prirodnih dobara zaštićen brest, nastradao je u požaru koji se desio pre tridesetak godina. Ostao je posečenih grana kao svedok bogate istorije Zrenjanina.

ZRENJANINSKI MOSTOVI

Kroz Zrenjanin protiče Begej u dužini od 13 kilometara. Poznat je i kao „grad mostova“ jer se na reci nalazi deset mostova u svim delovima grada. Na Begeju su postojala dva mosta sredinom XV veka. Na planovima varoši iz 1760. i 1793. godine, ucrtan je Veliki drveni most. Umesto njega je sagrađen gvozdeni most 1904. godine, projektovan u ateljeu poznatog Gistava Ajfela. Poznat je pod nazivom Bečkerečka ćuprija. Demontiran je i uklonjen 1969. godine zbog regulisanja Begeja, pa ga je zamenio betonski pešački most.

Mali most je najstariji most koji je u funkciji. Sagrađen je 1904. godine i spaja centar grada sa delom grada koji se zove „Mala Amerika“. Okruženje Malog mosta je arhitektonska celina starog gradskog jezgra. Sredinom osamdesetih, pregrađivanjem Begeja napravljeno je jezero, ali nije izgubio na značaju, već predstavlja simbol Zrenjanina.

Magistralni most u Principovoj ulici je najmlađi most u Zrenjaninu. Sagrađen je 1992. godine. Magistralni most kod SUP – a je najveći gradski most na Begeju. Sagrađen je 1965. godine. Deo je magistralnog puta Beograd – Kikinda.  Viseći pešački most izgrađen je 1962. godine. Kada je 1985. godine pregrađen rečni tok, most se našao na zatrpanom delu rečnog meandra, između dva jezera, pa je tako ostao na „suvom“, između dva jezera.

izvori fotografija: visitzrenjanin.com; zrenjanin.rs;  zrenjaninheritage.com; sr.wikipedia.org

Share